Zobacz pełną wersję : Zwyczaje i obyczaje żydowskie
Święto Purim
Purim to jedno z najważniejszych świąt żydowskich, nazywane żydowskim karnawałem lub Świętem Odmienionych Losów. Żydzi w Purim składają jałmużnę, obdarowują się prezentami, mężczyźni przebierają się za kobiety. Przypada w miesiącu księżycowym Adar, miesiąc przed świętem żydowskiej Paschy. W tym roku w kalendarzu tradycyjnym wypada 20-21 marca.
Obchodzi się je na pamiątkę wydarzeń z przełomu V i VI wieku przed naszą erą, gdy od całkowitej zagłady w ówczesnym imperium perskim Żydzi zostali uratowani przez królewską metresę (faworytę), Żydówkę Esterę.
Król perski Achaszwerosz za namową swego namiestnika Hamana, któremu Żyd Mordechaj nie chciał oddać czci boskiej, wydał dekret o zagładzie wszystkich Żydów. Estera, powiadomiona o dekrecie przez samego Mordechaja, który był jej krewnym, zdołała podstępem doprowadzić do konfliktu króla i jego namiestnika. Król unieważnił dokument, kazał powiesić Hamana i jego synów, Mordechaja zaś uczynił swym pierwszym ministrem.
W związku z tym, że Żydzi uniknęli zagłady, Purim to święto radości. Należy się cieszyć, bawić i ucztować, ale także dawać biednym jałmużnę, a przynajmniej 2 zaprzyjaźnionym rodzinom wysłać słodkie wypieki. Zgodnie z tradycją święta, także na obchodach w Tykocinie nie zabrakło poczęstunku słodyczami.
W wigielię święta Purim pości się na pamiątkę postu i modlitw, jakie odprawiała Estera przed odniesieniem zwycięstwa nad Hamanem. Razem z Esterą pościli wówczas wszyscy Żydzi żyjący w granicach Imperium Perskiego. Wszystkim im groziła śmierć i wszyscy oni prosili Najwyższego, aby zmiłował się nad Żydami i uchronił ich przed zagładą.
W ten dzień podawany jest mak w słodkim rożku dla uczczenia pamięci królowej Estery, która przez 3 dni pościła, żywiąc się tylko ziarenkami, zanim poszła do króla Ahaswerusa.
W dniu postu Estery składa się w bożnicy pieniądze na ofiarę. Jeśli post przypada na szabat, przekłada się go na czwartek. W odróżnieniu od postu w Jom Kipur i Tisza be Aw post ten zaczyna się rano, a nie w wieczór poprzedzający święto.<!-- google_ad_section_end -->
Święto Chanuki -na pamiątkę oczyszczenia świątyni jerozolimskiej w 165 roku p.n.e. z bezczeszczących
ją posągów pogańskich bóstw.
Chanuka jest świętem radosnym,a każdy kolejny dzień zaznacza się zapaleniem kolejnej świecy w ośmioramiennym świeczniku.Tradycyjnie je się dużo słodyczy, rozmaitych ciast i innych
wypieków. Najpopularniejsze są pączki. Już na kilka dni przed swiętem, gazety są pełne dobrych rad,
jak uniknąć przejedzenia.W czasie świąt odbywa się wiele festynów,występów estradowych i barwnych korowodów. Dzieci dostają prezenty,a tradycyjnym prezentem jest bączek do kręcenia http://www.travelforum.pl/images/smilies/smile.png
Chanuka nazywana jest też świętem świateł i trochę przypomina radosne Boże Narodzenie. W Hajfie obchodzony jest w tym czasie tzw.festiwal trzech swiąt: Chanuki, Bożego Narodzenia i Ramadanu.<!-- google_ad_section_end -->
W Polsce jesteśmy przyzwyczajeni do widoku Żydów aszkenazyjskich, których bogata kultura rozwinęła się właśnie na ziemiach Rzeczypospolitej.To u nas powstał ruch chasydzki, który potem miał wielki wpływ na judaizm. Żydowskie Oświecenie czyli Haskala dokonało się jednak w Europie Środkowo-Wschodniej.
Żydzi aszkenazyjscy posługiwali się własnym językiem jidysz, który do dziś można usłyszeć w ortodoksyjnych dzielnicach Jeruzalem.
Istnieje jednak druga wielka tradycja żydowska, związana z tymi,którzy zamieszkiwali Półwysep Iberyjski i północne wybrzeża Afryki.
Żydzi sefardyjscy żyli tam w kontakcie z islamem. Ich tradycyjne stroje to nie chałaty, jarmułki i czarne kapelusze, ale dżelabije i turbany.
Między sobą rozmawiali w języku ladino, który dziś zanika. Ponieważ ich mentalnośc była orientalna, łatwiej im było przystosować się do nowego państwa Izrael z 1948 roku. Niektórym państwom arabskim przeszkadza najbardziej fakt, że idea państwa Izrael powstała w Europie i została stworzona przez niereligijnych syjonistów pod koniec XIXw. Syjoniści europejscy chcieli świeckiego państwa dla Żydów wzorowanego na nowożytnym panstwie europejskim. I tak umieszczony twór w zupełnie innym środowisku powoduje konflikty, a sam Izrael udaje,że jest panstwem europejskim http://www.travelforum.pl/images/smilies/smile.png<!-- google_ad_section_end -->
Poniewaz Izrael to państwo trzech kultur i trzech religii, każde z nich ma swoje zwyczaje i kalendarz.
I tak muzułmanie świetują w piątek, żydzi w sobotę, a chrześciajanie w niedzielę.
W masarniach nie znajdziemy wieprzowiny bo to mięso nieczyste zarówno dla żydów jak i muzułmanów. Chrześcijanie robią zakupy w sklepach chrześciajńskich, żydzi chodzą do sklepów żydowskich, a muzułmanie do muzułmańskich. Nie jest to jednak przejaw rasizmu, ale wspieranie wyznawców tej samej religii. Każda religia ma też swój kalendarz:
22 listopad 2006 dla żydów liczących czas od stworzenia świata to 1 kislew 5767. Dla muzułmanów, dla których punktem odniesienia jest data ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny /622 po Chr/, jest to 1 Zu al-Qi'da roku hidżry 1427. Największe róznice są wśród chrześciajn prawosławni używają kalendarza juliańskiego, a Koptowie liczą wszystko od 1 września 284 roku/wg kalendarza gregoriańskiego/dlatego w tym czasie mają 13 hatur 1723. Chociaż katolicy łacińscy w samej Jerozolimie używają kalendarza gregoriańskiego, to już na terytoriach Okupowanych-juliańskiego aby wspólnie z prawosławnymi obchodzić święta.<!-- google_ad_section_end -->
Święto Paschy i Święto Przaśników były oddzielnymi świętami. Święto Przaśników miało uświadomić Izraelitom, że nie tylko oni sami, ale również wszystko co posiadają, należy do Pana. Uroczystość ta zaczynała się zaraz po Święcie Paschy.
W dawnych czasach, w drugim dniu Święta Przaśników uroczyście ofiarowywano Bogu pierwszy plon jęczmienia - był to obrząd potrząsania snopem (3 Mojż. 23:11). Przynosząc do Świątyni pierwsze plony, Izraelici poświęcali zarazem całe żniwa. Boże błogosławieństwo dla ziemi i jej plonów było ściśle związane z posłuszeństwem ludu izraelskiego. Tego dnia zaczynano odliczanie "omeru" ("snopu"), które trwało do Święta Tygodni.
Po zburzeniu Świątyni rozdział pomiędzy tymi oboma świętami (Paschy i Przaśników) stracił swe znaczenie, ponieważ zaprzestano składać ofiarę baranka. Dlatego współcześnie Żydzi używają tych nazw zamiennie.
W czasie siedmiu dni święta Przaśników potrawy bardzo się różnią od posiłków w pozostałe dni roku. Jedzenie kupowane na to święto musi być koszerne, ale dodatkowo specjalnie czyste. Nie wolno jeść ryżu, fasoli, grochu, soczewicy, kukurydzy. Tylko Żydzi sefardyjscy mają pozwolenie na jedzenie ryżu i fasoli. Nie spożywa się napojów sporządzanych z ziarna pszenicy, żyta, owsu i jęczmienia. Oliwa i olej są tak samo dozwolone, jak inne tłuszcze roślinne. Zamiast zwykłej mąki używana jest specjalna mąka macowa i ziemniaczana. W zwyczaju niektórych rodzin jest unikanie potraw mięsnych oraz neutralnych, aby uniknąć podwójnych nakryć używanych wyłącznie na Pesach. Czasem rodziny jedzą te same potrawy przez dwa dni, inne natomiast układają oddzielne menu. Najczęściej jada się mięso, drób, ryby, jarzyny, owoce i wszelkie orzechy.
16-20 - Chol ha-Moed - dni powszednie Świąt Pesach.
21 Nisan - Szwi'i szel Pesach - siódmy dzień Pesach.
<!-- google_ad_section_end -->
Dzień Pamięci o Shoah (Jom HaSzoa) - uchwalony 12 kwietnia 1951 r. przez Knesset (izraelski parlament). Kwietniowa data związana jest z powstaniem w getcie warszawskim a pierwotna nazwa święta brzmiała Yom Hashoah U'Mered HaGetaot (Dzień Pamięci o Holocauście i Powstaniu w Getcie). Później dzień ten określano jako Yom Hashoah Ve Hagevurah (Dzień Pamięci o Shoah i Bohaterstwie), obecnie mówi się po prostu o Dniu (Pamięci o) Shoah.
Data Dnia Pamięci jest ruchoma, co związane jest z kalendarzem żydowskim, który jest kalendarzem księżycowym i przypada zawsze 27 dnia miesiąca Nissan.
W Jom HaShoah o godz. 10:00 na dwie minuty w Izraelu zamiera życie: wyją syreny, na ulicach zamiera ruch...
W dzień ten, od 1988 r., na terenie muzeum odbywa się Marsz Żywych.
Od kilku lat w niektórych krajach Europy - w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Szwecji i Danii - również obchodzony jest Dzień Pamięci Ofiar Holocaustu (i bardziej ogólnie wszystkich ofiar nazistowskiego ludobójstwa), ma on jednak miejsce 27 stycznia, w rocznicę wyzwolenia KL Auschwitz.<!-- google_ad_section_end -->
SZABAT
Dzień wypoczynku w judaizmie, trwający od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę. Jest najważniejszym świętem domowym, obchodzonym bardzo pilnie i uroczyście. Przestrzeganie i wypełnianie nakazów dotyczących szabatu podlega ścisłym rygorom. Jeden z traktatów Miszny (o tej samej nazwie), zawierający przepisy dotyczące sobotniego wypoczynku, wylicza trzydzieści dziewięć prac zakazanych w szabat. Zakaz pracy można złamać jedynie w przypadku zagrożenia życia lub opieki nad chorym. W obrębie miejsca zamieszkania nie ma żadnych ograniczeń w poruszaniu się, ale nie można go opuszczać na odległość większą niż dwa tysiące kroków. W piątek wieczorem, po modłach w synagodze, urządza się w domu uroczystą kolację. Trzem uroczystym posiłkom jedzonym podczas szabatu towarzyszy odmawianie specjalnych hymnów. Gospodyni zapala dwie świece przed rozpoczęciem szabatu, odmawiając przy tym specjalne błogosławieństwo, ojciec rodziny odmawia Kiddusz przed posiłkiem. Na zakończenie szabatu odmawia się modlitwę zw. Hawdala. Mężczyźni spędzają szabat na modlitwie i nauce (studium Tory). Odejście szabatu uświetniało palenie w Belsamince wonnych korzeni.
BAR MICWA
"Bar Micwa" była przełomowym momentem dla kończącego 13 lat żydowskiego chłopca, ponieważ po ukończeniu lat 13, uważany był przez rodziców, krewnych i znajomych za "dorosłego", odpowiedzialnego za swoje czyny i za wykonywanie przykazań. Miał prawo współtworzyć minjan, czyli być jednym z dziesięciu mężczyzn niezbędnych do odbycia modlitw w miejscu publicznym. Mógł dysponować własnym mieniem, a nawet zawrzeć małżeństwo.
Przygotowania do "Bar Micwy" szły w dwóch kierunkach. Po pierwsze chłopiec powinien był przygotować przemówienie, które wygłosi podczas uroczystości w domu, w obecności rodziców, rodzeństwa i krewnych oraz zaproszonych kolegów. Po drugie - musiał przygotować się do bezbłędnego i melodyjnego odczytania fragmentu Tory w synagodze. Stanowiło to wielki zaszczyt dla każdego Żyda. W określoną sobotę rodzice prowadzili chłopca do synagogi na odbycie modłów. W czasie przerwy między modlitwą "Szachrit" (poranna modlitwa) a "Musaf" (dodatkowa, końcowa) chłopiec wezwany na Bimę uroczyście, z właściwą intonacją odczytywał przeznaczony dla niego fragment Tory. Po zakończeniu modlitw i powrocie do domu wygłaszał, przy nakrytym stole, swoje przemówienie w jidysz lub po hebrajsku, w obecności najbliższych krewnych i zaproszonych gości. Następowały toasty i gratulacje w czasie przyjęcia. Zazwyczaj przed jego zakończeniem, głowa rodziny wręczała konfirmantowi Tefilin w aksamitnej niewielkiej torbie, zawierającej po stronie zewnętrznej wyhaftowany napis związany z konfirmacją. Tefilin, to 2 skórzane pudełeczka z przymocowanymi rzemykami, zawierające zwitki pergaminowe z 4 cytatami z Tory, z księgi "Szmot" i "Deworim". Tefilin przytwierdza się do czoła i lewego przedramienia, w sposób przewidziany rytuałem, tylko w dni powszednie, podczas modlitwy porannej "Szachrit".
* * *BAT MICWA (Konfirmacja dziewczynki)
Odpowiednik "bar micwy" dla dziewczynki, która kończy 12 lat, nosi nazwę "bat micwa". Dziewczynka dojrzewa i spadają na nią liczne obowiązki. I tak, Tora powiada: "Dzielność kobiety jest koroną jej męża".
Nie ma specjalnie przypisanej uroczystości. Jednakże w dniu "bat micwy" - po uroczystościach religijnych, odbywających się w synagodze - następuje niewielki kiduszowy posiłek, wypija się wino i składa życzenia.
Źródła:
Maciej Łagiewski "Macewy mówią" Ossolineum. Wrocław 1991
Aleksander Pakentreger "Od kolebki do zgonu"Kalendarz Żydowski 5748
Mieczysław Siemieński "Księga świąt i obyczajów żydowskich" 1993
Irena Dobrowolska - "Koszerne i trefne"
<!-- google_ad_section_end -->
ŚLUB
W dawnej Polsce małżeństwa kojarzył tzw. "Szadchen" (swat), który pobierał za to 2-3°/o wartości posagu narzeczonej. Posag dawał jej ojciec, a biedne dziewczęta otrzymywały posag z kasy gminnej. Po skojarzeniu przez "Szadchena" pary narzeczonych, następowała uroczystość spisania aktu zwanego "Tnoim" (Warunki). Podczas tej uroczystości ustalano warunki zawarcia związku małżeńskiego (wysokość posagu, termin jego wypłaty, podarki ślubne, przybliżony termin ślubu itp.).
Często nim umowa przybrała ostateczną formę ketuby - kontraktu ślubnego spisanego na pergaminie była wiele razy zmieniana, bo jak mówiło przysłowie - "lepiej drzeć papier niż pergamin". Do dnia ślubu nie wolno było narzeczonemu przychodzić do domu narzeczonej i to pod żadnym warunkiem. Przed ślubem narzeczeni zazwyczaj udawali się, pod opieką rodziców lub opiekunów na cmentarz do grobów swoich przodków, aby prosić dawno zmarłego krewnego o opiekę i wstawienie się za nimi, w świecie pozagrobowym, o łaskę Boga.
Ślub odbywał się na dziedzińcu synagogi lub pod gołym niebem. Do ślubu rodzice lub opiekunowie prowadzili narzeczonych osobno, często z muzyką i asystą. Ślubu udzielał rabin pod baldachimem ("chupa") z aksamitu lub jedwabiu z frędzlami i wyhaftowaną gwiazdą Dawida. Twarz narzeczonej była zawoalowana. Narzeczony powtarzał formułę ślubną podawaną przez duchownego udzielającego ślubu: "Harej at mekudeszet li kedat Mosze Weisrael" (Oto jesteś mi poślubiona zgodnie z wiarą Mojżesza i Izraela). Potem narzeczonej odkrywano twarz, następowała zazwyczaj wymiana pierścionków. Rabin podnosił kielich wina i odmawiał błogosławieństwa. Młoda para wypijała po łyku wina. Na znak żałoby po zburzeniu świątyni jerozolimskiej małżonek tłukł kielich. Następnie nowożeńcy wracali razem do domu, gdzie odbywało się wesele. Podczas uczty weselnej przygrywała kapela, a "badchen'' (ludowy żartowniś) rozweselał gości satyrycznymi piosenkami, humorystycznymi anegdotami i żartami. Po uczcie odbywały się tańce, przy muzyce wynajętej kapeli.
Chasydzi kierujący się wskazaniami kabały, urządzali na weselach oddzielne stoły dla mężczyzn i kobiet. Tak bywało również w latach międzywojennych. Późnym wieczorem nowożeńcy odchodzili do swojej sypialni, a goście bawili się dalej. Rano, matka narzeczonego sprawdzała w sposób, nie zawsze dyskretny, bieliznę pościelową nowożeńców, aby się przekonać, czy jej synowa była rzeczywiście, do dnia ślubu, dziewicą.
Jeżeli młodzi byli dostatecznie dorośli , by założyć własny dom , wśród prezentów znajdowali artystycznie wykonane mezuzy - pojemniczki zawierające małe zwoje pergaminu z cytatami Tory i literą zaczynającą słowo Szaddaj - Wszechmocny. Mezuzy umieszczano na drzwiaach każdego domu żydowskiego wypełniając nakaz z Księgi Powtórzonego Prawa: " Wypisz je na drzwiach twojego domu i na twoich bramach". Młoda pani obcinała panieńskie warkocze i chowała głowę pod małżeński czepiec lub perukę.
Ważne było urządzenie kuchni koszernej, a więc garnki i naczynia o odmiennych kolorach, oddzielnie używane do potraw mlecznych, mięsnych oraz - inne - na Pesach.
Zaczynało się codzienne życie żydowskiej rodziny.
Źródła:
Maciej Łagiewski "Macewy mówią" Ossolineum. Wrocław 1991
Aleksander Pakentreger "Od kolebki do zgonu"Kalendarz Żydowski 5748
Mieczysław Siemieński "Księga świąt i obyczajów żydowskich" 1993
Irena Dobrowolska - "Koszerne i trefne"
<!-- google_ad_section_end -->
POGRZEB
W tradycji żydowskiej umarli traktowani są ze szczególną troską, ponieważ śmierć zamyka jedynie ziemski etap egzystencji człowieka. Dusza ludzka wkracza w nowe, lepsze i wieczne formy życia dopiero po pogrzebaniu ciała.
Zmarłego chowa się tak szybko, jak to jest możliwe, zgodnie ze wskazówką Talmudu mówiącą, że pogrzeb jest "blisko zgonu". Odłożenie ceremonii pogrzebowej może mieć miejsce w sytuacji obowiązkowego przeczekania dni świątecznych lub z powodu przestrzegania lokalnych przepisów państwowych.
Po rytualnym obmyciu ciała, zmarłego owijano w lniane płótno zwane całunem.
W czasach najdawniejszych zmarłego chowano w stroju, jaki zwykł był nosić za życia. Mężczyzn chowano w tałesie - modlitewnym szalu. Mężczyzn żonatych składano do grobu w dużym tałesie (tallit gadol), młodzieńców od 13 roku życia w małym tałesie (tallit katan), usuwając z tałesów frędzle (cicit) przypominające o wykonywaniu boskich przykazań, czego zmarły według religii czynić nie może. Czynności te wykonuje się przeważnie na cmentarzu, w specjalnym budynku zwanym Bet Tahara, czyli "dom oczyszczenia". Zwłoki powinny być pochowane w bezpośrednim kontakcie z ziemią lub w prostej trumnie z otworami, zbitej z desek bez użycia gwoździ. Ciało zmarłego jest zawsze grzebane w pozycji poziomej (nigdy w kucznej, jak głoszą ludowe podania) w nie obudowanym grobie. Często w dawnych czasach wkładano do grobu zamknięte kłódki, które mogły symbolizować "zamknięcie" grobu na wieczne czasy. Zmarły spoczywa wzdłuż osi wschód - zachód, z twarzą zwróconą na wschód tak, aby w chwili nadejścia Sądu Ostatecznego kierować się ku Jerozolimie. Nad zasypanym grobem modlitwę odmawia syn a nie rabin. Pogrzeby należy przeprowadzać jednolicie i skromnie, przede wszystkim dla podkreślenia równości wszystkich wobec śmierci.
Obowiązkiem najbliższej rodziny i krewnych zmarłego była troska o sprawy związane z pogrzebem, chociaż tradycyjnie od około 1500 lat ceremonią pochówku zajmowały się specjalnie w tym celu tworzone gminne bractwa pogrzebowe, od XVI w. zwane Chewra Kadisza. Członkostwo tej "świętej wspólnoty" uznawano za wielką pobożność. Podczas pogrzebu wygłaszano modlitwy żałobne, odnoszące się prawie wyłącznie do wszechmocy Boga i wyrażające poddanie się wyrokowi Najwyższego i Wiecznego Sędziego. W liberalnych gminach modlitwy te odmawiane były w językach krajowych. Tradycja nie dopuszcza na pogrzebach kwiatów, ponieważ wszystko co służy żyjącym nie może należeć do zmarłych. Lecz zwyczaje się zmieniają i już w XIX w. wiele reformowanych gmin, dopuszczało kwiaty doniczkowe i w wieńcach, te ostatnie zwłaszcza na pogrzebach polityków i żołnierzy. Również muzyka kantoralna i zapałanie świec lub lampek oliwnych nie były rzadkością, pomimo różnych interpretacji pradawnych obrzędów. Wiele lokalnych obyczajów rozwinęło się i utrwaliło, utrudniając wyraźne ustalenie ich pochodzenia. Jednak wszystkie mają na celu okazanie zmarłemu należnej czci, udzielenie żałobnikom pociechy i podkreślenie poddania się wyrokowi Bożemu. Wszyscy Żydzi pochowani poza Izraelem nie leżą w ziemi, do której ojciec rodu Jakub chciał być sprowadzony, gdy mówił: "Pochowajcie mnie z moimi Ojcami". Stąd, jeżeli jest to możliwe, kładzie się zmarłemu pod głowę garść ziemi z Palestyny (Erec Israel). Po opuszczeniu trumny do grobu każdy z obecnych bierze chociaż symbolicznie udział w zasypywaniu mogiły. Nad grobem odbywa się przede wszystkim rozdzieranie szat. Dziś jest to już tylko zaledwie nacięcie odzieży, którą się nosi w czasie żałoby. Starym zwyczajem jest przy odchodzeniu rzucenie za siebie, w kierunku grobu, ziemi lub trawy i wypowiedzenie słów: "...Prochem jesteś i w proch się obrócisz !". Opuszczający cmentarz żałobnicy pocieszają się wzajemnie tradycyjną formułą-życzeniem: "Niech Wszechobecny ześle wam pocieszenie, tak jak wszystkim, którzy są w żałobie po Syjonie i Jerozolimie".
Przy wyjściu z nekropolii - obszaru nieczystego - istnieje obowiązek obmycia rąk w specjalnej rytualnej studni, stojącej zazwyczaj w okolicach bramy.
Po wyjściu z cmentarza, najbliżsi krewni wsypywali trochę piasku do butów i szli do domu inną drogą niż tą, którą przybyli na cmentarz. Po wejściu do mieszkania, krewni w żałobie siadali na podnóżkach na okres "Szywa" (7 dni), a jedzenie przynosili im sąsiedzi w postaci suchego prowiantu: gotowane na twardo jaja, chleb lub bułki itp. W mieszkaniu tym zasłaniano lub odwracano wszystkie lustra. W ciągu 7 dni łóżko zmarłego nie może być zasłane, ani używane. Żałoba trwała "Szloszim" (30 dni). Jednakowoż po 7 dniach, najbliżsi krewni mogli ponownie przystąpić do pracy. Środki utrzymania na okres "Szywy" przydzielała gmina. Wart jest podkreślenia fakt, że opisana wyżej ceremonia religijno-obyczajowa chowania zmarłych Żydów w Polsce odbywała się do września 1939 r. a w wielu gettach również w czasie okupacji, na ogół w ograniczonej formie.
Źródła:
Maciej Łagiewski "Macewy mówią" Ossolineum. Wrocław 1991
Aleksander Pakentreger "Od kolebki do zgonu"Kalendarz Żydowski 5748
Mieczysław Siemieński "Księga świąt i obyczajów żydowskich" 1993
Irena Dobrowolska - "Koszerne i trefne"
<!-- google_ad_section_end -->
Podstawowym językiem żydowskim jest hebrajski. W diasporze (czyli wśród ludności, która w ciągu wieków wyemigrowała z Palestyny) rozwinęły się jednak pod wpływem języków otoczenia różne języki żydowskie. Do najbardziej znanych należą ladino - język Żydów sefardyjskich (nazwa tej grupy ludności żydowskiej, która kontynuuje tradycje kultury Żydów zamieszkujących w średniowieczu Półwysep Iberyjski) - oraz język Żydów aszkenazyjskich (pochodzących ze średniowiecznych obszarów niemieckojęzycznych) - jidysz.
Początków jidysz należy szukać około 1000 lat temu na terenie dzisiejszej Nadrenii. O jego rozwoju jako odrębnego języka można mówić już od wieku IX. U podstaw jidysz leżą dialekty niemieckie, zawierał on jednakże wiele elementów hebrajskich i był zapisywany za pomocą alfabetu hebrajskiego. XIV i XV wiek są przełomowe dla rozwoju tego języka. Wtedy - wraz z szeroką emigracją Żydów z terenów niemieckich na wschód - nastąpił rozpad jidysz na zachoddni (stopniowo zanikający) i wschodni, który - wzbogacony o elementy słowiańskie - dał podstawy dla dzisiejszego języka standardowego.
W skład wschodniego jidysz wchodzą trzy dialekty: centralny (polski), północny (litewski) i południowy (ukraiński). Wpływ tych trzech komponentów nie był oczywiście równy we wszystkich podsystemach języka standardowego - wymowa standardowa zbliżona jest najbardziej do wymowy północnej, gramatyka zaś opiera się w dużej mierze na dialektach południowym i centralnym.
Jidysz jest językiem bogatej i wspaniałej literatury. Za najstarsze zachowane do dziś zdanie w jidysz uważa się wkomponowane w hebrajskie litery wormackiego modlitewnika, pochodzące z roku 1272 słowa: gut tak im betag s wer dis makhazor in bes hakneses trag.
W XVI wieku popularne były transkrypcje na jidysz niemieckiej literatury ludowej (Volksbücher), a także utwory służące pomocą w czytaniu i rozumieniu tekstów świętych. Wtedy też ukazały się pierwsze przekłady Biblii na jidysz. Nowożytna literatura jidysz ma swoje początki dopiero w czasach Oświecenia. W tym też okresie następuje przesunięcie literackiego centrum jidysz na wschód. Za bezpośrednich twórców klasycznej literatury jidysz uznawani są trzej pisarze: Mendele Mojcher Sforim, Icchok Lejbusz Perec oraz Szolem Alejchem. Potwierdzeniem międzynarodowej rangi literatury jidysz stało się przyznanie w 1978 roku literackiej nagrody Nobla Isaacowi Bashevisowi Singerowi (http://www.geocities.com/Athens/Stage/9921/pl/singer.htm), pisarzowi jidysz, który dzieciństwo i młodość spędził w przedwojennej Warszawie, a od 1935 roku żył i tworzył w Nowym Jorku.
Do II wojny światowej jidysz posługiwało się na co dzień około 11 milionów Żydów na świecie. Dziś używany jeszcze w żydowskich środowiskach w Izraelu i USA. Ogromna większość Żydów, używających tego języka w Europie do II wojny światowej - zginęła w niemieckich obozach zaagłady.
Źródła:
Magdalena Joanna Sitarz "Jidysz. Podręcznik nauki języka dla początkujących"
<!-- google_ad_section_end -->
Święto Tisza b`Aw jest obchodzone dla upamiętnienia serii tragicznych wydarzeń w historii narodu żydowskiego, które miały miejsce tego właśnie dnia - dziewiątego dnia miesiąca aw. Najbardziej znamienne z nich to zburzenie Świątyni w Jerozolimie przez Nabuchodonozora oraz zburzenie Drugiej Świątyni przez Tytusa. Także 9 aw nastąpiła ostateczna klęska Bar Kochby, którego powstanie przeciwko Rzymianom było ostatnim niepodległościowym zrywem Żydów po zburzeniu Świątyni. Wygnanie Żydów z Hiszpanii w 1492 roku również miało miejsce 9 dnia miesiąca aw. Jest to najsmutniejszy dzień w żydowskim kalendarzu.
Dzień Tisza b`Aw przypomina o nieuchronności sądów Bożych, które spełnią się zgodnie z Bożym Słowem - Bóg zapowiedział przecież błogosławieństwa dla Swego ludu, jeśli będzie on chodził Jego ścieżkami, i karę, jeśli pogwałci Jego przykazania. Tisza b`Aw przypomina także miłosierdzie Boże i Jego wieczną miłość dla Swego ludu. Bóg zawsze jest gotów przygarnąć Swój lud do Siebie, jeśli tylko zwrócą się do Niego ze skruszonym sercem.
Już dziewięć dni wcześniej, religijni Żydzi rozpoczynają tzw. dni półpokutne, wstrzymując się od spożywania mięsa i wina. Na ostatni posiłek przed rozpoczęciem postu spożywają jajka (symbolizujące żałobę) z odrobiną popiołu. Wyraża to smutek zbyt wielki, by go wyrazić słowami.
Święto Tisza b`Aw to dzień żałoby i postu. Modlący się w synagodze Żydzi zdejmują obuwie i siadają na podłodze lub niskich stołkach. Odmawiane modlitwy są w nastroju smutku i powagi. Czyta się tego dnia Lamentacje Jeremiasza. Natomiast pierwszy szabat po 9 aw nazywany jest szabatem pocieszenia - tego dnia czyta się 40 rozdział Izajasza, pełen słów pociechy i nadziei na przyszłość.
We współczesnym Izraelu istnieje zwyczaj, aby 9 aw okrążać mury Starego Miasta Jerozolimy w modlitewnej procesji, kończącej się przy Zachodnim Murze (Ścianą Płaczu), by tam modlić się i opłakiwać Świątynię. Przy Zachodnim Murze zbierają się setki ludzi, aby się modlić (niektórzy przez całą noc), czytać Lamentacje Jeremiasza i opłakiwać spustoszenie Świętego Miasta.
"Haftora" odczytywana:
rano - 5 Mojż. 4:25-40; Jer. 8:13-9:23.
po południu - 2 Mojż. 32:11-14; 34:1-10; Izaj. 55:6-56:8.
źródło:IZRAEL - ****** poświęcony Izraelowi i narodowi żydowskiemu (http://www.izrael.badacz.org/index.php)<!-- google_ad_section_end -->
CO ROKU UMIESZCZA JE W MURACH ŚCIANY PŁACZU
Tysiące listów z całego świata, zaadresowanych "Do Boga, Jerozolima" dostaje co roku jerozolimska poczta. I co roku umieszcza je w szczelinach starożytnego Muru Zachodniego, tzw. Ściany Płaczu - jednego z najświętszych miejsc judaizmu.
- Wydaje mi się, że dziś mamy około dwóch tysięcy listów, ale dostarczamy około tysiąca każdego roku - powiedział w dniu "przekazania Bogu" listów Avi Yaniv z urzędu pocztowego w Jerozolimie.
Jak mówił Yaniv, listy przychodzą z całego świata. - Ludzie proszą o pomoc, nie ekonomiczną. Proszą o zdrowie, pokój na świecie, spokój w rodzinie, szczególnie często proszą o uzdrowienie syna czy córki.
Pierwszy list z arabskiego kraju
W tym roku po raz pierwszy przysłano list z kraju arabskiego. - Pierwszy raz widzę list z arabskiego kraju. Przyszedł z Maroka - powiedział pocztowiec.
Mur Zachodni zwany także Ścianą Płaczu jest jedynym fragmentem zburzonej w 70 roku Drugiej Świątyni
Ortodoksyjni Żydzi, którzy pracują w szabat jako wolontariusze w służbach ratunkowych, mogą korzystać z telefonów komórkowych. Numery muszą jednak wybierać zębami.
W weekend religijni Żydzi nie mogą pracować i muszą powstrzymywać się od wszelkiej aktywności.
Ortodoksyjni Żydzi pracujący w weekend w stowarzyszeniu pierwszej pomocy Magen David Adom mają dylemat. W szabat nie mogą używać telefonów komórkowych, które są niezbędne w ich pracy. Rabin Levy Yitzhak Halperin znalazł wyjście z sytuacji. Pozwolił wolontariuszom używać komórek, ale muszą oni zachować pewne zasady.
Urządzenia mają być włączone przez cały weekend i trzymane w specjalnie przygotowanych pudełkach, aby nie zostały przez przypadek wyłączone. Wolontariusze pełniący dyżur mogą odpowiadać na wezwanie wykorzystując do tego metalowy drucik. Trzymając go w zębach wykręcić numer, aby potwierdzić, że odebrali wiadomość.
Szef Magen David Adom Eli Bin zapowiedział, że wkrótce telefony zostaną zastąpione GPS-ami. Technologia zostanie zmieniona dopiero wtedy, gdy organizacja będzie miała pewność, że nie zakłóci to stylu życia i obyczajów wolontariuszy.
Polskie Radio<!-- google_ad_section_end -->
Żydzi poszczą w Dniu Przebłagania, a w dniach naszego Wielkiego Postu mają Paschę. W tym dniu nie może być w żydowskim domu ani okruszyny zakwaszonego chleba, w związku z czym wymiata się dokładnie całe obejście, zaś resztki się spala. Żydzi poszczą również w Jom Kipur - Sądny Dzień.
Taka biegła w obliczeniach to ja nie jestem, dlatego zamieszczam kalendarz:
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa (http://mhk.pl/oddzialy/stara_synagoga_wystawa_stala_kalendarz_zydowski)
Forum Pomocy Katolika - Re: W jaki sposób należy liczyć dni Wielkiego Postu? (http://www.katolik.pl/forum/read.php?f=1&i=74734&t=74576&v=f)
Dla zainteresowanych tym, jak obchodzona jest Pascha po żydowsku:
Pascha (http://mb-soft.com/believe/tpxm/passover.htm)<!-- google_ad_section_end -->
Pesach jest świętem obchodzonym na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej. Znana z Ewangelii Ostatnia Wieczerza, podczas której Jezus Chrystus miał wypowiedzieć słowa "Bierzcie i jedzcie<NBSP></NBSP> z tego wszyscy: to jest bowiem ciało moje, które za was będzie wydane" (Mt 26,26) była właśnie wieczerzą sederową (spożywaną w Pesach). Święto to odbywa się 14 miesiąca Nisan i trwa siedem dni w Izraelu ( osiem dni wśród Żydów żyjących w diasporze czyli poza Izraelem). Cztery nazwy jednego święta
Nazwa Pesach odnosi się fragmentu Tory (Świętej Księgi Żydów), mówiącego o ofierze z baranka. W księdze Szemot (Wyjścia) czytamy, że zanim faraon zdecydował się uwolnić z niewoli Izraelczyków, Bóg ukarał mieszkańców Egiptu plagami. Jedną z najdotkliwszych była śmierć pierworodnych synów Egipcjan. Synowie Izraelczyków nie umarli, ponieważ plaga ominęła domy, których drzwi skropione były krwią ofiarnego baranka. Po zniszczeniu świątyni Jerozolimskiej zaprzestano składania ofiar.
W pierwszy dzień Pesach na talerzu znajdują się więc kości jagnięcia, przypominające o tym wydarzeniu. Nazwa Hag Hacherut czyli Święto Wolności odnosi się do wyjścia Izraelczyków z niewoli Egipskiej pod przewodnictwem Mojżesza. W Pesach micwą (przykazaniem religijnym) dla pana domu jest opowiadanie wszystkim zebranym o niewoli i wyzwoleniu, które dokonało się dzięki opiece Boga, który zawarł z narodem żydowskim szczególne przymierze.
Kolejna nazwa Chag Hamacot oznacza Święto Macy. Przaśniki czyli niezakwaszony chleb przygotowywany z wody i mąki również przypominają o pośpiesznej ucieczce z Egiptu. Ostatnie określenie, Chag Haawiw, związane jest z nadejściem wiosny<NBSP></NBSP><NBSP></NBSP> i odradzaniem się przyrody. Pokój na święto sprzedam
Przed świętem Pesach w domu każdego religijnego Żyda odbywają się gruntowne porządki<NBSP></NBSP>, których celem jest usunięcie całego chamecu. Chamec to produkty<NBSP></NBSP> lub napoje, które zawierają zboża (pszenicę, jęczmień, żyto) lub przedmioty, które mogły się zetknąć z zakwaszonymi produktami. Należy przeszukać cały dom, wytrzepać dywany, sprawdzić odzież. usunięcie wszystkich zakazanych produktów jest niemożliwe (np. dla właściciela piekarni). W takim wypadku cały posiadany chamec należy odsprzedać gojowi (nie-żydowi). Sprzedać (oczywiście symbolicznie) można przedsiębiorstwo, pojedynczy pokój, w którym na czas Pesach zgromadzono i zamknięto zakwaszone produkty czyli cały chamec, nawet ten, o którego posiadaniu się nie wie.
W wigilię święta dzieci, zgodnie ze zwyczajem bedikas chamec, ukrywają przed ojcem 10 okruszyn zakwaszonego chleba. Następnie pan domu, pomagając sobie świecą, zgarnia okruchy za pomocą piórka na drewnianą łyżkę i pali je przed domem.
Również w wigilię święta pierworodni synowie, a czasem także pierworodne córki, zachowują ścisły post, który ma upamiętniać śmierć synów Egipcjan i ocalenie synów Izraelczyków podczas plag. Żeby przypomnieć sobie opowieści, modlitwy i zwyczaje związane ze świętem żydzi czytają "Hagadę na Pesach" (opowieść i wyjściu z Egiptu).
<SCRIPT type=text/javascript><!-- <![CDATA[if(INTPL("isAd","news"))document.write(unescape("%3Ctable%20id%3D%22%23ad_place_news%22class%3D%22a dvertisement%20news%22%3E%3Ctr%3E%3Ctd%20class%3D% 22skip%22%3E%3Ca%20href%3D%22%23skipAdnews%22%3Ecz ytaj%20dalej%3C%2Fa%3E%3C%2Ftd%3E%3C%2Ftr%3E%3Ctr% 3E%3Ctd%20class%3D%22ads%22%3E%0A"));// ]]> --></SCRIPT><!-- google_ad_section_end -->
Ściana Płaczu w Jerozolimie ma swoją stronę internetową. Wierni mogą wysyłać swoje modlitwy, które zostaną wydrukowane i umieszczone w szczelinach muru zachodniej ściany .
Za umieszczenie modlitwy w murze nie jest pobierana opłata, ale odwiedzający witrynę są proszeni o datek przekazywany przelewem z karty bankowej.
Pod Ścianą Płaczu wizyty składali ostatnio papież Benedykt XVI i amerykański prezydent Barack Obama.
TheKotel.org - The Western Wall Heritage Foundation (http://english.thekotel.org/default.asp)<!-- google_ad_section_end -->
<LI class="postbit postbitim postcontainer">
Ściana Płaczu (nazywana też ścianą zachodnią) stoi w miejscu, w którym według tradycji wznosiła się pierwsza świątynia Salomona, zniszczona w 600 r. p.n.e. przez Babilończyków. Zbudowana z olbrzymich bloków kamiennych, w rzeczywistości jest częścią późniejszej świątyni wybudowanej przez Heroda. Modlitwy złożone w Ścianie Płaczu są zbierane dwa razy w roku przez rabina i grzebane zgodnie z żydowskim obyczajem. Jak twierdzą teksty rabiniczne, boska obecność nigdy nie opuściła tego miejsca i ściana uważana jest za najświętsze ze wszystkich miejsc żydowskich.<!-- google_ad_section_end -->
Na chrześcijańską Wielkanoc i żydowskie święto Paschy przyjedzie w tym roku do Izraela 250 tysięcy turystów. Terminy obu ruchomych w kalendarzu świąt w tym roku na siebie zachodzą. Jednak to przede wszystkim chrześcijanie przyjeżdżają w tym okresie do Ziemi Świętej.
Mea She`arim (Sto bram) jest jedną z najstarszych dzielnic w Jerozolimie. To równocześnie najsłynniejsze miejsce, gdzie mieszkają ortodoksyjni Żydzi, a Szabat rzeczywiście jest dniem świętym.
Większość ulic zastawionych jest szlabanami, żeby nie można było wjechać samochodem, a jeśli w jakiś sposób uda się tam wjechać, to konsekwencje mogą być niewesołe. Ci z pozoru bardzo łagodni ludzie, mogą obrzucić kamieniami samochód intruza. Przy głównych ulicach dzielnicy wiszą ogromne tablice witające gości, proszące odwiedzające dzielnicę kobiety i dziewczęta o skromny i niewyzywający ubiór, a wszystkich o zachowanie adekwatne do miejsca.
Mieszkańcy Mea She`arim nie uznają państwa Izrael, gdyż czekają na Mesjasza, który rozpocznie rządy na ziemi. Rozmawiają ze sobą głównie w jidisz, bo język hebrajski traktują jako język święty. Mea She`arim przypomina nieistniejący już świat żydowski Europy Środkowej i Wschodniej. Mężczyźni chodzą ubrani na czarno w garniturach lub chałatach, noszą czarne kapelusze albo futrzane czapki. Kobiety ubierają się skromnie, w długich sukniach z długimi rękawami oraz przykrywają włosy. Mężczyźni przeważnie nie pracują. Modlą się, uczą się w szkołach religijnych, które ich częściowo utrzymują. Otrzymują także zasiłki od państwa lub od wspólnot religijnych. Kobiety zajmują się domem i swoimi dziećmi.
Ortodoksyjnych Żydów jest w Jerozolimie coraz więcej i Mea She`arim to nie jedyna dzielnica ortodoksyjna. Wynika to z modelu rodziny - sześcioro i więcej dzieci to reguła.
<CITE sizcache="32" sizset="14">RMF FM </CITE>
28 września o zachodzie słońca rozpocznie się święto Rosz Haszana, żydowski Nowy Rok - 5772 wedle hebrajskiego kalendarza. To święto upamiętnia stworzenie świata, przypomina o sądzie Bożym, otwiera też dziesięciodniowy okres pokuty trwający do święta Jom Kippur.
Zgodnie z tradycją żydowską, stworzenie świata nastąpiło w 3761 roku p.n.e., licząc według kalendarza gregoriańskiego. Pierwszy człowiek został stworzony pierwszego dnia miesiąca Tiszrej, czyli w Rosz Haszana. Tego samego dnia jednak zgrzeszył, został przez Boga osądzony, prosił o przebaczenie i został wygnany z Ogrodu Eden. Dlatego święto Rosz Haszana jest jednocześnie radosnym początkiem roku i groźnym Dniem Sądu. Właściwe Rosz Haszana przypada w tym roku 29 września, ale podobnie jak inne żydowskie święta, obchody rozpoczynają się poprzedniego wieczora.
Wedle tradycji żydowskiej w Rosz Haszana Bóg otwiera księgi i zapisuje w nich przyszłość całej ludzkości - każdego z osobna i całych narodów. Istnieją trzy rodzaje ksiąg: Księga Sprawiedliwych, Księga Złoczyńców i Księga Przeciętnych. Sprawiedliwi i złoczyńcy od razu zostają zapisani do odpowiednich ksiąg. Większość ludzi trafia jednak do Księgi Przeciętnych. Czekają oni dziesięć dni aż do Jom Kipur (Dzień Sądu i Odpuszczenia), kiedy zostanie wydany na nich wyrok - w której z dwu pierwszych ksiąg będą zapisani.
Podczas świąt Rosz Haszana Żydzi odmawiają dodatkowe modlitwy Musaf, dmie się kilkakrotnie w szofar, liturgiczny instrument dęty, wykonany z rogu kozła lub barana, którego zakrzywienie ma przypominać, że człowiek powinien ugiąć się przed wolą Bożą - stąd polska nazwa Rosz Haszana - Święto Trąbek. Starym obyczajem związanym z Rosz Haszana jest taszlich, czyli wyrzucanie zawartości kieszeni do wody - rzeki, stawu, źródła. Ten gest symbolizuje odrzucanie grzechów. W Rosz Haszana składa się życzenia: "Obyście byli zapisani na Dobry Rok!" (hebr. "Leszana towa tikatwu!") i "Szczęśliwego roku!" (hebr. "Szana towa!").
Na kolację w Rosz Haszana jada się chałę moczoną w miodzie, odmawiając specjalną modlitwę: "Boże - daj słodki rok". Spożywanie słodkich pokarmów w czasie tego święta ma symbolizować błogosławieństwo i obfitość. Jada się więc plasterki jabłek maczane w miodzie i cymes marchewkowy. Podczas uroczystej kolacji podaje się głowę ryby, co ma symbolizować początek roku. Tradycyjnie jada się karpia faszerowanego albo nadziewanego, zupę owocową z kluseczkami albo smażonymi paluszkami, mostek cielęcy albo pieczeń, drób pieczony, świeże owoce i kompot.
Żydowski nowy rok rozpoczyna dziesięć dni pokuty, nazwanymi "strasznymi dniami" (Jamin Nora'im). W tym okresie każdy Żyd dokonuje bilansu swojego życia. Punktem kulminacyjnym tego czasu jest Dzień Pojednania - Jom Kipur. Jednak Bóg przebacza grzechy popełnione przeciw bliźnim tylko wtedy, gdy skrzywdzony wybaczy winowajcy. Dlatego każdy musi przed Sądnym Dniem prosić bliźniego o przebaczenie.
Witam.
Obecnie piszę pracę dyplomową pt. "stroje okazjonalne dla niemowląt i dzieci", gdzie chciałabym umieścić informacje o strojach na uroczystość obrzezania, postrzyżyn, świecy dla córki, oraz bar micwa. Prosiłabym o opis strojów bardziej szczegółowy. Rozumie, iż nie jest to szałowy temat do dyskusji, ale bardzo bym prosiła o pomoc, ponieważ dostęp do tego rodzaju informacji jest znikomy. Za wszelką pomoc z góry dziękuję.
Pozdrawiam:
Hanna Janiszewska
Po zachodzie słońca rozpoczął się żydowski Nowy Rok 5776 - według żydowskiej tradycji tyle lat minęło od stworzenia świata i człowieka. Dwudniowe święto nazywa się Rosz Haszana, co znaczy głowa roku
Święto Rosz Haszana przypomina o sądzie Bożym, otwiera też dziesięciodniowy okres pokuty trwający do święta Jom Kippur. Święto odwołuje się do początku świata. Zgodnie z tradycją żydowską człowiek został stworzony pierwszego dnia miesiąca Tiszrej, czyli w Rosz Haszana. Tego samego dnia jednak zgrzeszył, został przez Boga osądzony, prosił o przebaczenie i został wygnany z Ogrodu Eden. Dlatego święto Rosz Haszana jest jednocześnie radosnym początkiem Nowego Roku i groźnym Dniem Sądu.
Święto rozpoczyna się zawsze po zachodzie słońca i trwa dwa dni, w tym roku do zmierzchu we wtorek. Obwieszcza je tradycyjny dźwięk dęcia w szofar - specjalnie przygotowany barani róg. Szofar ma bogatą symbolikę - jako róg baranka przypomina o biblijnej ofierze Izaaka. Jest również sygnałem do walki ze złem tkwiącym w każdym człowieku - siłę szofaru pokazali starożytni Izraelici, którzy obalili z pomocą trąb mury Jerycha.
Podczas Rosz Hazana wierni spotykają się w synagogach na modlitwie. Uroczystościom towarzyszą podniosłe melodie zwykle w wykonaniu kantorów. W tym roku w warszawskiej Gminie Wyznaniowej Żydowskiej zaśpiewa dwóch kantorów. W ortodoksyjnej Synagodze im. Nożyków będzie to rabin Hershel Lieber, w reformowanej Synagodze Ec Chaim - kantorka Aviw Weinberg.
Powered by vBulletin™ Version 4.1.1 Copyright © 2024 vBulletin Solutions, Inc. All rights reserved.
Spolszczenie: vBHELP.pl - Polski
support vBulletin