Bałkańskie wierzenia
“Człowiek raz w życiu się rodzi, raz żeni i raz umiera”
Narodziny
W Bułgarii i innych krajach bałkańskich wierzono, że przy każdych narodzinach obecna zawsze jest Matka Boska, na poczęstunek dla niej i na powitanie nowego członka rodziny pieczono tzw.szybką bułkę, chleb ten spożywano w ścisłym gronie rodzinnym.
Po raz pierwszy położnica przyjmowała gości (młode krewne i sąsiadki) w kilka dni po porodzie. Zwyczaj ten zwany “panuda” miał na celu zabezpieczyć dziecko przed złymi siłami i spojrzeniami. Dziecko chowano, a zamiast niego pokazywano przybyłym kobietom specjalnie sporządzoną kukiełkę, na nią miało przejść całe zło, które mogło dotknąć noworodka.
Ślub
Zwyczajem inicjacyjnym dla dziewcząt było
“lazaruwane” powszechne na terenie całej Bułgarii
w sobotę przed Niedzielą Palmową, patronował mu Łazarz (Lazar). Natomiast dla chłopców obrzęd
“Kukeri” , kultywowany na bułgarskiej wsi w 8 lub 7 tygodni przed Wielkanocą. Był on powszechny
i popularny na terenie Tracji, Bułgarii Zachodniej i Wschodniej Macedonii.
Obrzędy weselne u Bułgarów składały się z dwóch faz, pierwsza z nich to zaręczyny mające charakter prawny (regulowany zasadami miejscowego prawa zwyczajowego), druga faza czyli ślub i wesele to już tylko, według tamtejszych tradycji uroczyste,społeczne zatwierdzenie i usankcjonowanie zawartej uprzednio umowy.W tradycj miejscowej za najlepszy okres do zawierania ślubów i organizacji wesel uważano okres jesienno - zimowy, nigdy nie urządzano ich w czasie Wielkiego Postu i w dniach od
Wigilii do 6 I. Obrzędy związane z weselem i ślubem rozpoczynały się od rytualnego przesiewania mąki
i zagniatania ciasta na obrzędowe chleby. Póżniej zgodnie z obowiązującymi zasadami, zapraszano gości, w małych wsiach byli to zwykle wszyscy jej mieszkańcy, obowiązek ten spełnili drużbowie
i druchny. W sam dzień wesela pierwszą czynnością było przygotowanie sztandaru niesionego póżniej
w orszaku. Kolejne rytuały to obrzędowe golenie pana młodego (czyniono to nawet wtedy gdy młody
nie miał jeszcze zarostu) i splatanie włosów panny młodej. Póżniej następowało, obwarowane szeregiem obyczajów zabranie panny, razem z posagiem z domu rodzicielskiego. Orszak weselny formował się w określony sposób, na czele szedł jeden ze szwagrów ze sztandarem, póżniej państwo młodzi, kumowie
(opiekunowie młodej pary), drużbowie, rodzice naturalni i chrześni pana młodego, rodzice chrześni panny młodej (rodzice naturalni panny młodej nie brali udziału w ceremonii zaślubin) i reszta gości.
Ślub odbywał się zwykle w cerkwi według stosownego rytuału. Jeśli jednak z jakichś przyczyn było to nie możliwe np. brak duchownego, obrzędu dokonywał ojciec pana młodego i kum. Działo się to zwykle
w godzinach przedpołudniowych, potem trwało wesele, małżeństwo musiało
być skonsumowane w czasie jego trwania.
Śmierć
Na Bałkanach ze śmiercią i kultem zmarłych związanych jest bardzo wiele zwyczajów i rytuałów. Najlepiej dostrzegalne i „egzotyczne” są dla nas „panachidy” czyli połączone z modlitwą i poczęstunkiem organizowane w intencji zmarłego spotkania w cerkwi lub bezpośrednio na cmentarzu.
Odbywają się one w dniu pogrzebu, w czterdzieści dni od śmierci, po trzech i dziewięciu miesiącach, roku i po trzech latach od śmierci. Wtedy to dopiero (po trzech latach) zmarły wchodził ostatecznie do świata zmarłych. Najczęściej na „panachidy” przygotowywano tzw. żyto, czyli gotowane
ziarna pszenicy, obrzędowe chleby i czerwone wino.
na podstawie zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie